De meest legendarische bubbels uit de geschiedenis

Wat is een economische bubbel precies?

Bubbels in aandelen, bubbels in obligaties of een bubbel op de vastgoedmarkt, het zijn termen die de laatste jaren veelvuldig voorbij zijn gekomen.

Maar wat is een bubbel precies?

Er is sprake van een bubbel op het moment dat de marktprijs van bepaalde activa, zoals aandelen of vastgoed, boven de werkelijke fundamentele waarde wordt verhandeld. Omdat het moeilijk is vast te stellen of dit het geval is, worden bubbels vaak pas in een laat stadium ontdekt. Bubbels zijn achteraf gemakkelijker te traceren omdat ze barsten.

Hoe ontstaan economische bubbels en wat zijn de kenmerken van een financiële zeepbel?

Over het algemeen is er sprake van een economische bubbel indien deze aan vier karakteristieken voldoet, namelijk:

• De marktprijs ligt boven de werkelijke fundamentele prijs.
• Voor het ontstaan van een bubbel is enige nieuwigheid in de onderliggend waarde nodig.
• Pas op een verder in de toekomst gelegen datum moet het rendement gaan opleveren.
• Een bubbel moet ooit weer knappen.

Het eerste punt is hierboven al besproken. De marktprijs waartegen de onderliggende waarde wordt verhandeld, moet boven de werkelijke fundamentele prijs liggen. Dit is op het moment dat de bubbel in wording is moeilijk te bewijzen, aangezien beleggers en economen altijd op dat moment redenen hebben om te beargumenteren waarom de onderliggende fundamentele waarde juist te laag wordt ingeschat.

Het tweede punt is dat enige nieuwigheid nodig is om een bubbel te creëren. Tijdens de internetbubbel was het internet nieuw. In de negentiende eeuw waren spoorwegen nieuw. Tijdens de crisis in 2008 waren de verpakte hypotheekleningen nieuw.

Op dit moment zijn cryptocurrencies weer nieuw. Van deze laatste moet uiteraard nog altijd blijken of hier sprake is van een bubbel, maar gezien de koersontwikkeling van deze producten heeft het wel alle schijn van een bubbel in wording.

De derde vereiste is dat het moment dat de investering rendement gaat opleveren, een datum moet zijn die wat verder in de toekomst ligt. Als deze datum al in een vroeg stadium verwacht wordt, heeft de bubbel geen tijd om zich te ontwikkelen.

Als de werkelijke rendementen immers voortvloeien uit de investering, is het pas goed te berekenen wat een asset echt waard is. Of nog erger, als de datum is verstreken komen beleggers er pas achter dat de investering nooit enig rendement gaat opleveren. Het is dus zaak dat het moment van rendement maken verder in de toekomst ligt.

Tot slot moet een bubbel knappen om echt van een bubbel te kunnen spreken.

Wat betekent een bubbel voor de economie?

Dat economische bubbels veel besproken worden is duidelijk. Denk bijvoorbeeld aan de huidige populariteit van de zogenoemde cryptocurrencies, met als meest bekende bitcoin. Het voelt aan net als eind jaren ’90, overal waar je komt hebben ze het over investeren in deze nieuwe asset class. Maar wat betekent een dergelijke hype eigenlijk voor de economie als geheel?

Tijdens het ontstaan van een bubbel stroomt geld van een bepaalde groep in de samenleving naar een andere groep. Namelijk, de kopers betalen een prijs om mee te doen aan degene die op dat moment verkoopt.

Bij economische bubbels is het weer het geval dat er slechts een beperkt aantal investeerders al vanaf het begin meedoen. Dit is dan ook de groep in de samenleving die uiteindelijk flink profiteert van het ontstaan van een bubbel.

De overgrote meerderheid begint pas te kopen als de hype al in volle gang is en het daardoor bij het grotere publiek bekend wordt. Deze groep met mensen zorgt er dan ook voor dat de prijsstijgingen in een stroomversnelling terechtkomen.

Logischerwijs koopt deze groep pas tegen een (te) hoge koers, waardoor dit altijd de groep is die verliest bij het knappen van de bubbel. Omdat deze groep met “verliezers” een stuk groter is dan degene die beter is geworden van de hype, heeft een bubbel doorgaans een negatief effect op de economie.

Kortom, economische bubbels zorgen ervoor dat een kleine groep rijker wordt, terwijl een hele grote groep armer wordt en dus minder te besteden heeft. Dit zorgt er uiteindelijk voor dat de totale consumentenuitgaven dalen. Dit heeft logischerwijs een negatief effect op de totale economie, wat weer een recessie kan veroorzaken. Des te meer mensen participeren en uiteindelijk hun vermogen verliezen, hoe groter de impact op de economie.

De meest legendarische beurscrashes en economische bubbels uit de geschiedenis

Zoals hierboven beschreven luidden economische bubbels met vele “slachtoffers” vaak een nieuwe recessie in. De meest recente is natuurlijk de bubbel op de Amerikaanse huizenmarkt, wat de financiële crisis in 2008 veroorzaakte. Economische tegenspoed is logischerwijs slecht nieuws voor aandelenkoersen. De meest legendarische beurscrashes waren dan ook de nasleep van een eerder opgepompte bubbel die knapte.

Grootste crashes AEX-index

6 oktober 2008 (-9,14%)

Op de derde plaats van grootste crashes op een handelsdag staat 6 oktober 2008. Op deze handelsdag bereikten de zorgen rondom het aandeel Fortis en de ineenstorting van de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers een kookpunt.

Beleggers vreesden dat ook Fortis ging omvallen en de handel in het aandeel werd hierom stilgelegd. Mocht het aandeel Fortis op deze dag wel zijn geopend, dan was het verlies voor de AEX hoogstwaarschijnlijk nog veel groter en had deze dag wellicht hoger in de top 3 gestaan.

26 oktober 1987 (-9,27%)

Op plaats twee in deze top drie staat 26 oktober 1987. De AEX index bevond zich in een enorme correctie die een week eerder al was gestart.

19 oktober 1987 (-12%)

De grootste daling op een handelsdag is al van 30 jaar terug en vond plaats op 19 oktober 1987. Deze dag wordt ook wel zwarte maandag genoemd. Op deze chaotische dag daalde de AEX index (toen nog in guldens) van 247,09 punten tot 217,43 punten.

Een combinatie van de sterk opgelopen kapitaalmarktrentes en kritische uitspraak van de Amerikaanse minister Baker over het Duitse economische beleid waren debet aan deze crash. Vergeleken met de Amerikaanse beurzen was het verlies in Amsterdam nog tamelijk beperkt.

Grootste crashes Dow Jones Index

Eerste Wereldoorlog 12 december 1914 -25,4%

De grootste daling in de geschiedenis van de Dow Jones had alles te maken met de Eerste Wereldoorlog. Als gevolg van deze oorlog was de index zelfs enkele maanden gesloten. Deze uitzonderlijke situatie heeft alleen nog plaatsgevonden na de aanslagen op het WTC in 2001, toen de handel in de Dow Jones vier dagen stil lag.

Nadat de handel na maanden op 12 december 1914 weer werd hervat, werd het grootste verlies ooit op de borden gezet. De Dow Jones daalde die dag met maar liefst 25,4%. Dit percentage is later op Black Monday nog een keer genaderd, maar nooit meer verbroken.

De Grote Depressie 28-10-1929 -12,82%

Een andere bekende economische crisis is, zoals de Amerikanen het noemen, The Great Depression. In de jaren 20 was jaarlijks sprake van een enorme economische groei in Amerika. Iedereen wilde hiervan profiteren en op de beurs werd dan ook veel belegd met geleend geld. Toen de Amerikaanse economie halverwege 1929 stagneerde, had dit grote gevolgen.

Beleggers konden hun schulden niet meer terugbetalen, waardoor banken in de problemen raakten. De sneeuwbal begon te rollen en leidde uiteindelijk tot een ware ‘bankrun’ onder Amerikaanse inwoners. Dit luidde het faillissement in van verschillende Amerikaanse banken, waardoor veel Amerikanen al hun spaargeld kwijt waren. Dit zorgde logischerwijs voor lagere consumentenuitgaven wat de negatieve spiraal compleet maakte.

De crisis bleef niet beperkt tot Amerika. Europa had als gevolg van de Eerste Wereldoorlog ontzettend grote bedragen geleend van Amerikaanse banken om het verwoeste continent weer opnieuw op te bouwen.

Amerikaanse banken hadden over het algemeen geen haast met het innen van deze leningen. In 1929 veranderde deze opstelling naar Europa echter snel aangezien de banken in een liquiditeitscrisis verkeerde.

Deze opstelling van Amerika naar de rest van de wereld zorgde voor een enorme rentestijging wereldwijd, wat de investeringen liet klappen. Landen begonnen importheffingen in te stellen om het eigen belang te beschermen, maar wat desastreus was voor de wereldhandel. Van 1929 tot het dieptepunt in 1932 verloor de Dow Jones 90% van zijn waarde.

Black Monday 19-10-1987 -22,61%

Maandag 19 oktober 1987 staat bekend als Black Monday. De Dow Jones daalde deze dag met 22,6%. Een duidelijke reden voor deze krach kan niet gegeven worden, het lijkt een combinatie van factoren te zijn die in 1929 ook speelde.

Na een langere periode van flinke groei begon de Amerikaanse economie te stagneren. De rentes liepen op en de koers van de Amerikaanse dollar daalde. Negatieve uitspraken van een Amerikaanse minister over het Duitse economische beleid worden gezien als een van de triggers van de krach.

De daling werd vervolgens versterkt door computers die net hun intrede hadden gedaan. Hiermee werd het mogelijk gemaakt dat automatisch aandelen gekocht en verkocht konden worden. Bij een daling van de koersen kon deze computer je aandelen verkopen waardoor het verlies werd beperkt. Dit zorgde voor een sneeuwbaleffect en versterkte de neerwaartse beweging.

Financiële crisis 2008 15-10-2008 -7,87%

De laatste kredietcrisis zijn we nog maar net te boven. In de week van 6 t/m 10 oktober 2008 werd het grootste wekelijkse verlies geleden in de geschiedenis van de Dow Jones. In een week tijd daalde de index met 18,2%.

De val van de Amerikaanse bank Lehman Brothers wordt gezien als de start van de kredietcrisis. Deze crisis sloeg al snel over naar Europese banken die hierdoor in grote problemen raakten. Ook Nederland ontkwam niet aan deze crisis. Zo moesten verschillende banken worden gered met staatsteun en moest ABN Amro zelfs genationaliseerd worden om niet om te vallen.

Ontstaan financiële crisis

De recente financiële crisis begon allemaal in Amerika. Banken verkochten als obligatie verpakte subprime hypotheken aan de lopende bank aan klanten. Omdat de producten zo ingewikkeld waren, begrepen de meeste klanten niet eens wat ze kochten, maar vertrouwden ze volledig op de bank medewerkers.

Toen de huizenmarkt in de VS in 2007 begon te stagneren, kelderde de waarde van deze zogenoemde “mortgage backed securities” in rap tempo. Financiële instellingen kwamen hierdoor in de problemen en moesten voor honderden miljarden afschrijven op deze producten.

Omdat de securities lastig te doorgronden waren, was niet geheel duidelijk welke banken echt in de problemen waren gekomen. Dit had weer tot gevolg dat banken geen geld meer aan elkaar uitleende, wat de problemen alleen maar erger maakten. Een bekende film die dit allemaal goed in beeld heeft gebracht is bijvoorbeeld The Big Short.

Uiteindelijk was Lehman Brothers het meest bekende slachtoffer, maar nog vele meer banken moesten genationaliseerd worden. Deze donkere wolk waaide later ook over naar Europa, waar banken ook niet opgewassen waren tegen deze tegenspoed. Het meest bekende Nederlandse voorbeeld hiervan is de redding van Fortis en de staatssteun die grote banken als ING hebben ontvangen.

Inmiddels ligt de kredietcrisis weer ver achter ons en draaien de Westerse economieën weer op volle toeren. Op de beurzen is het sentiment euforisch, waar nieuwe all-time highs aan de lopende band gebroken worden. Of door de vele stimulering van centrale banken wereldwijd weer een nieuwe bubbel opgepompt wordt, daar zijn niet alle economen het met elkaar over eens. Het blijft echter zaak om de hoge waarderingen in de gaten te houden en niet dezelfde fouten te maken als beleggers destijds.

Vooruitblik naar politieke invloeden

Voor zover ons overzicht van economische bubbels en crashes. Dergelijke crashes worden vaak opgevolgd door nieuwe politieke invloeden, waarbij met name centrale banken wereldwijd een grote rol spelen. Dit deel van de economische cyclus behandel ik uitgebreid in het volgende artikel “Hoeveel invloed heeft de politiek op de beurs?“.